«Հայերիս մեջ «բանավիճել» հասկացությունը իսպառ բացակայում է, մեր մեջ վեճի հոգեբանություն, վեճի հոգեվիճակ կա միայն»

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է բեյրութահայ, իսկ վերջին տասնամյակներում նաև հայրենաբնակ դրամատուրգ ԱՐԱ ԱՐԾՐՈՒՆԻՆ:

«ՄԵԿ ՄԻԼԻՈՆԻՑ ԱՎԵԼԻ ՀԱՅՐԵՆԱԲՆԱԿՆԵՐ ԼՔԵՑԻՆ ԵՐԿԻՐԸ, ՈՒ ՆՐԱՆՑԻՑ ՇԱՏԵՐԻ ԶԱՎԱԿՆԵՐՆ ԱՐԴԵՆ ՀԱՅԵՐԵՆ ՉԵՆ ԽՈՍՈՒՄ»

-Պարոն Արծրունի, Հայաստանի Հանրապետության անկախացումից հետո Դուք հայրենիք եք եկել, այստեղ բնակարան գնել և դարձել հայրենաբնակ: Ինչպե՞ս վճռեցիք գնալ այդ քայլին:
-1989-ին ենք եկել հայրենիք և որոշել մնալ: Խորհրդային կարգերի փլուզումը կանխազգալով` որոշեցինք հայրենիք վերադառնալ, հավատացինք Էդուարդ Ակնունու ¥Խաչատուր Մալումյանի¤ «Դեպի երկիր» հորդորին: Նախ` զավակներիցս մեկը եկավ` տիկնոջ հետ: Նրանք մնացին այստեղ: Հետո երկրորդ զավակս եկավ: Հիմա նրանք` իրենց ընտանիքներով, այստեղ են բնակվում մշտապես: Ես և տիկինս հայրենիք ենք գալիս տարին երկու անգամ, ապրում տևական ժամանակ: Իհարկե, բավականաչափ դժվարություններ ենք ունեցել, բնականաբար, որոնց մասին չարժե խոսել: Սակայն մենք մտածեցինք, որ ինչ էլ լինի, պետք է մնանք: Սա մեր հայրենիքն է: Մեր որոշումը իրականացրինք: Եվ հիմա մեր թոռնիկները Հայաստանում են ու լավ հայեր են, ինչի համար շատ ուրախ եմ: Մենք չենք հավատում ուրիշ երկիր գնալու, այնտեղ այլասերվելու հեռանկարին: Ցավով եմ վերաբերվում, երբ Լիբանանից կամ Միջին Արևելքից հայերը տեղափոխվում են Արևմտյան Եվրոպա, Ամերիկա: Սա այլասերվելու ճանապարհն է: Եթե նույնիսկ մեկ սերունդ էլ դիմանան, հայ մնան, երկրորդ սերունդն արդեն չի կարող հայ լինել, իբրև հայ` նրանք կվերջանան: Մեր ընտանեկան մոտեցումն այս է: Բայց, դժբախտաբար, «Դեպի երկիրը»` Ակնունու երևակայած չափով և իմաստով, չիրականացավ: Երբեմն մամուլում, հեռուստատեսությամբ էլ լսում ենք դեպի երկիր վերադառնալու կոչեր: Բայց դեպի երկիր վերադարձը չի նշանակում, որ պետք է սփյուռքից իրենց կուսակցություններով գան երկիր` հայրենիք, այստեղ գրասենյակներ բացեն ու ինչ-որ գաղափարախոսություն քարոզեն: Դա վերադարձ չէ դեպի երկիր: «Դեպի երկիր» նշանակում է զանգվածային վերադարձ դեպի հայրենիք: Մի բան, որ չեղավ, դժբախտաբար: Սրա պատասխանատուները շատ են, տարբեր ճակատներում են: «Դեպի երկիր» նշանակում է վերադառնալ երկիր հայրենասիրությամբ, նշանակում է հայրենիքում բնակվող հայերի համար բարվոք պայմաններ ապահովել, նրանց իբրև եղբայրներ, հարազատներ ընկալել: Այս բաները չկան մեր իրականության մեջ, դժբախտաբար: Ընդհակառակը, շատ հակասություններ կան, որովհետև այդ դաստիարակությունը դրված չէ ոչ սփյուռքահայերի, ոչ էլ հայրենաբնակ հայերի մեջ: Անհատական ձեռնարկներով, մի հազար հոգու վերադարձով հայրենիքը չի փրկվի, ոչ էլ սփյուռքը կազատվի իր վտանգներից: Սա մեր գլխավոր ցավն է, որի հիմնական պատասխանատուները մեր ղեկավարներն են, որտեղ էլ լինեն նրանք` Հայաստանում, թե հայկական գաղութներում:
-Խոստովանում եք, որ վերջին շրջանում Բեյրութում մի յուրօրինակ ինքնամեկուսացման մեջ եք ապրում, չեք ցանկանում մասնակցել հասարակական-քաղաքական անցուդարձերին: Այդ անցուդարձերը անցանկալի դրսևորումնե՞ր ունեն այնտեղ:
-Յուրաքանչյուր հայկական գաղութում, ուր կա ազգային կյանք, կան հակամարտություններ, որ հաճելի երևույթ չէ: Փոխանակ միասնական կյանք վարեն, վերելքի ձգտեն, միմյանց հետ բախվում են անվերջ: Այդպես է Բեյրութում, Լոս Անջելեսում, մյուս հայաշատ վայրերում:
-Ստացվում է, որ մենք ոչ այստեղ` հայրենիքում ենք կարողանում միաբան լինել, ոչ սփյուռքո՞ւմ:
-Այո՛, այդպես է: Եվ չպետք է վախենալ իրականությունը ներկայացնելուց: Երբ տապալվեցին խորհրդային կարգերը, մենք տեսանք, որ մերձբալթյան և արևելաեվրոպական երկրները կարողացան վերականգնվել, որովհետև իրենց քաղաքացիները վերադարձան հայրենիք, բերեցին իրենց դրամագլուխները, գիտական միտքը և զարգացրին հայրենի երկրները: Մեր դեպքում հակառակը պատահեց. մեկ միլիոնից ավելի հայրենաբնակներ լքեցին երկիրը, դարձան եվրոպաբնակ կամ ամերիկաբնակ գաղթականներ, ու նրանցից շատերի զավակներն արդեն հայերեն չեն խոսում: Սա ցավ է այդ երեխաների ծնողների համար:
-Եվ ցավ` բոլորիս համար:
-Բնականաբար: Մենք անգամ չգիտենք իրական թիվը մեր արտագաղթածների: Շատերն անլեգալ են ապրում դրսում: Եվ ի՞նչ աշխատանք է տարվում այս վտանգների առաջն առնելու ուղղությամբ: Ոչ մի աշխատանք: Ինչ էլ արվում է, ձևական բաներ են: Սփյուռքահայը գալիս է Հայաստան, և շատերը դա դիտում են որպես դրական շարժում: Մինչդեռ, ըստ իս, այդ եկողների զգալի մասն ընդամենը զբոսաշրջիկ է, որ գալիս է Հայաստան ոչ թե հայրենասիրությունից, այլ հետաքրքրասիրությունից դրդված: Դրանք տարբեր բաներ են: Դժբախտությունն այս է, և մեր առջև ծառացած վտանգը մեծ է: Իսկապես շատ մեծ է: ՈՒ այս ուղղությամբ աշխատանք տանող չկա:

«ՄԵՆՔ` ՀԱՅԵՐՍ, ՄԻԱԲԱՆ ՉԵՆՔ»

-Վերջերս մի պատմություն լսեցի` կապված Վիլյամ Սարոյանի հետ: 1977 թվականին նա, հյուրընկալվելով ավստրիահայ գաղութի ներկայացուցիչների մոտ, խուսափել է ներքաշվելուց միջկուսակցական խժդժությունների մեջ ու գերադասել է հանդիպել միայն հայ ուսանողների հետ: Նման երևույթները նաև Բեյրութո՞ւմ են զգալի:
-Նույն այդ յոթանասունական թվականներին մենք էլ Բեյրութում հյուրընկալեցինք մի ոչ պակաս նշանավոր հայի (անունը չտամ), որի առաջին հարցն այս էր. «Տակավին հնչակ, դաշնակ իրար հետ կկռվի՞ք»: Սա արդեն նշանակում է, որ մենք` հայերս, միաբան չենք: Այդպիսի օրինակներ շատ կարելի է բերել: Այս ախտը վաղուց է մեր մեջ բույն դրել: Այդ դեպքից քառասուն տարի է անցել, բայց մենք հիմա ավելի ենք խորացել մեր ներքին հակամարտությունների մեջ: Սա վերաբերում է թե՛ սփյուռքին, թե՛ Հայաստանին: Շատ տխուր է, զարմանալի և մեղադրելի այս երևույթը:
-Չնայած ներամփոփ կյանքով ապրող մարդ եք, հրապարակային շփումներից զերծ եք մնում, բայց Ձեր ստեղծագործական ժանրը դրամատուրգիան է, որը նախատեսված է հենց հրապարակայնորեն ներկայացնելու, հանդիսականների համար թատերախաղի վերածելու համար: ՈՒրեմն, այնուամենայնիվ, ունե՞ք զանգվածների հետ շփվելու նպատակ:
-Ասեմ, որ անձնապես մեկուսացած լինելս չի նշանակում, որ հայության, մասնավորապես` բեյրութահայության հետ կապերս կտրել եմ: Պարզապես տգեղ երևույթներից հեռու ապրելու նպատակն ունեմ: Այդուհանդերձ, շատ մանրամասնորեն հետևում եմ բոլոր անցուդարձերին, տեղեկանում եմ ամեն ինչի մասին մամուլից, հեռուստատեսությունից, այլ աղբյուրներից: Ժամանակին շատ էի հանդես գալիս հրապարակախոսական հոդվածներով, անդրադառնում էի հայ իրականության մեջ կատարվող կարևոր իրադարձություններին: Շատ անկեղծ էի իմ տեսակետներում, մի բան, որ չէր խրախուսվում, որովհետև ասելիքիս սլաքներն ուղղվում էին մի շարք մարդկանց կողմը: Նաև արձակ գործեր էի գրում: Հիմա ավելի շատ կենտրոնացել եմ թատերական գրականության վրա, որովհետև այդ ոլորտում ինձ ավելի ճիշտ եմ զգում:

«ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ, ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԲՌՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ԱՌԱՎԵԼ ՇԱՏ Է ՄԵՐ ԿՅԱՆՔՈՒՄ, ԵՎ ԱՇԽԱՐՀՈՒՄ ՉԿԱ ՈՐԵՎԷ ՕՐԵՆՔ, ՈՐՈՎ ԿԱՐԵԼԻ Է ԴԱՏԱՊԱՐՏԵԼ ԲՌՆԱՑՈՂԻՆ»

-Ո՞րն է Ձեր գրականության գլխավոր թեման:
-Թեմաս մարդն է և ընկերային կյանքը: Մարդը, որ նաև հայն է, և ընկերային կյանքը, որ նաև հայ ընկերային կյանքն է: Ընդհանրապես քննադատաբար եմ մոտենում իմ ասելիքին, իմ արտահայտած մտքերին: Շատերն ասում են, որ իմ քննադատական մոտեցումը ժխտական բան է, խնդրահարույց է: Ոչ, այդպես չէ: Դա դրական բան է: Երբ ինձ արգելում են բազմաթիվ բաներ, երբ իմ գործերը համարում են խնդրահարույց, ես պատասխանում եմ ամենապարզ ձևով. եթե իմ գործերը խնդրահարույց են, նշանակում է` խնդիր կա, և այն պետք է հարուցել: Եվ ուրեմն պետք է մտածել այդ խնդիրների լուծումները գտնելու մասին: Եթե գտնենք այդ լուծումները, կկարողանանք դեպի դրական կյանքը գնալ: Իսկ եթե լռենք, չխոսենք այդ խնդիրների մասին, դրանք կմնան չլուծված, մեր կյանքում որևէ դրական տեղաշարժ չի կատարվի: Դժբախտաբար, այսպես ազատ մտածող, իրենց ձայնը բարձրացնող մարդիկ քիչ են մեր մեջ: Դարձյալ խոսքս վերաբերում է թե հայրենիքին, թե սփյուռքին: Հանրության համար էլ շատ դժվար է, որովհետև հանրությունը մերժված է, անտեսված: Ամենակարևորն այն է, որ տեր կանգնեն հանրությանը: «Կամար» պարբերականի երկու համարներում ես շարունակական հրապարակում եմ արել բանավեճի մասին: Ի՞նչ եմ ցանկացել ասել այդ հրապարակումով: Ես ներկայացրել եմ, թե ինչպես են կարողանում բանավիճել եվրոպացիները, բերել եմ դրա պատմական հիմնավորումները: Ապա անդրադարձել եմ մեր` հայերիս բանավիճելու կերպին: Հայերիս մեջ «բանավիճել» հասկացությունը իսպառ բացակայում է, մեր մեջ վեճի հոգեբանություն, վեճի հոգեվիճակ կա միայն: Երբ որևէ միտք մեզանում մերժողական է լինում, դա ոչ թե ազնիվ, դրական իմաստով բանավեճի առիթ է տալիս, այլ վերածվում է վեճի: Մենք պետք է կարողանանք բանավիճել, ոչ թե վիճել: Չենք կարողանում: Սա վկայում է այն ճշմարտությունը, որ մեր մեջ դաստիարակչական խնդիրների պակաս կա: Ո՞վ պիտի այդ պակասը լրացնի, ո՞վ պիտի դաստիարակի մեզ: Այդ հարցերը շատ կարևոր է արծարծել: Շատ կարևոր է վերլուծել մարդ արարածին` իր թերություններով, կյանքի դրական և բացասական կողմերի հանդեպ նրա վերաբերմունքի դրսևորումներով: Մարդուն պետք է զերծ պահել բռնությունից: Ֆիզիկական և հատկապես բարոյական բռնության պարագան հրաշալի թեմա է, որին պետք է խորապես անդրադառնալ:
-Ո՞վ պետք է անդրադառնա կոնկրետ:
-Բոլորս: Պիտի ասեմ, որ ֆիզիկական բռնության թեմայի վերաբերյալ այսօր շատ է խոսվում: Մինչդեռ բարոյական, հոգեբանական բռնությունն առավել շատ է մեր կյանքում, և աշխարհում չկա որևէ օրենք, որով կարելի է դատապարտել բռնացողին: Չկան գրված, սահմանված պատիժներ մարդուն հոգեբանական բռնությունների ենթարկելու պարագայի համար: Եվ սա ավելի անպատժելի է դարձնում բռնացողներին, ուժ է դնում նրանց ձեռքը: ՈՒժը դարձել է վճռական զենք բռնացողի ձեռքում: Այս բաների դեմ է, որ պիտի պայքարենք: Եթե մարդուն վնասում են ֆիզիկապես, սպանում են կամ կոտրում ձեռքը, ոտքը, օրենսդրական սահմանված նորմերով մեղավորին դատապարտում են` ըստ պատճառված վնասի չափի: Իսկ ինչպե՞ս չափել այն բռնությունը, որը մարդուն հաշմանդամ է դարձնում հոգով, որի հետևանքով մարդը դադարում է բարոյապես լիարժեք լինելուց: Սա էլ է, չէ՞, վնաս: Ինչպե՞ս չափես այդ վնասը, ինչպե՞ս պատժես վնասողին: Սա մենք չգիտենք:

«ՈՐԵՎԷ ՀԱՅ ՉՊԻՏԻ ՄՏԱԾԻ, ՈՐ ՆՈՐ ԿՅԱՆՔ ՍԿՍԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ ՀԱՐԿԱՎՈՐ Է ՄԵԿՆԵԼ ՀԱՅՐԵՆԻՔԻՑ»

-Ո՞րն է մեր ունեցած անմխիթար վիճակից փրկվելու ճանապարհը:
-Ես նախ և առաջ մտահոգ եմ մեր հայրենիքին վերաբերող հարցերով: Եվ կրկնել եմ ցանկանում ևս մեկ անգամ, որ մեր հայրենիքի փրկությունը հայրենադարձությունն է: «Դեպի երկիր» դառնալը փրկություն է ոչ միայն Հայաստանի, այլև սփյուռքի համար: Սփյուռքը վտանգված է սարսափելիորեն: Շատ արագ է այնտեղ ընթանում այլասերումի երևույթը: Սրա պատասխանատուները կան, իհարկե, և պետք է նրանց անունները տալ, մատնանշել այս ամենի մեղավորներին: Պետք չէ, որ սփյուռքի մեր քաղաքական ուժերը քննադատեն հայրենիքը, հայրենիքի ղեկավարությանը, այստեղ գոյություն ունեցող բացասական երևույթները: Դա սխալ մտածելակերպ է: «Դեպի հայրենիք» շարժումը պետք է իրականացվի զանգվածաբար: Հայրենիքը պետք է լինի բոլորի հանգրվանը: Մեր հայրենիքի փրկությունը դեպի երկիր վերադառնալու մեջ է: Անշուշտ, դա նաև փրկություն է սփյուռքի համար: Որևէ հայ չպիտի մտածի, որ նոր կյանք սկսելու համար հարկավոր է մեկնել հայրենիքից: Ինչքան էլ դժվար լինի կյանքը Հայաստանում ¥բոլորս էլ գիտենք, որ իսկապես շատ դժվար է¤, փրկությունը, ելքը հայրենիքը լքելը չէ: Պետք է պահանջել, որ պատասխանատուները լուծումներ գտնեն այս դժվարությունների համար, ելքեր գտնեն ստեղծված իրավիճակից: Սփյուռքի քաղաքական ուժերն էլ իրենց հերթին ամեն ինչից առաջ պիտի մտածեն դեպի երկիր վերադարձի մասին: Եթե այսպես չմտածենք և այսպես չգործենք, ուրեմն մենք` որպես ազգ, վերջացած ենք թե հայրենիքում, թե սփյուռքում:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ